گزارش نشست علمی تلویزیون‌های تعاملی؛ تحول مصرف رسانه‌ای و گسترش اوقات فراغت
...
چهارمین پیش‌نشست همایش دین، فرهنگ و رسانه‌های نوین، با عنوان تلویزیون‌های تعاملی؛ تحول مصرف رسانه ای و گسترش اوقات فراغت برگزار شد. در ابتدای جلسه، احسان آذرکمند، دبیر نشست بیان داشت: سال 1400 بود که عنوان پژوهش در گروه تصویب شد، پژوهشگران بیرون هیچ کدام حاضر به انجام پژوهش نبودند نهایتاً با شجاعت و جسارتی که جناب آقای خلجی به خرج دادند کار را قبول کردند. این پژوهش سختی‌های خیلی زیادی داشت خصوصا مصاحبه با اساتیدی که بنا بود در این پژوهش با آنها گفتگو شود، کسانی که در ساترا بودند، مدیران سابق ارشاد و کسانی که تصمیم گیر بودند در فناوری جدید و رسانه‌های نوین. به هر حال با همه این سختی‌ها الحمدلله کار انجام شد. مسأله اصلی پژوهش هم این بود که استفاده از تلویزیون‌های تعاملی چه تأثیری در تحول سبک مصرف رسانه ای مخاطبین خواهد داشت. به هر حال در حوزه مشارکت در تولید پیام، در حوزه سبک زندگی و در حوزه تأثیراتی که می‌تواند روی مراودات افراد در تعاملات اجتماعی داشته باشد کار پیش رفت و به نتیجه رسید.
در ادامه نشست محمد خلجی اظهار داشت: شکل‌های مختلف تلویزیون تعاملی اول در ایران تلاش شد که iptv اتفاق بیفتد سرمایه‌گذاری‌های زیادی در این زمینه اتفاق افتاد ولی در چند مرحله که همه‌شان تقریبا به شکست منتهی شدند. وقتی مطالعه می‌کنیم یک فرضیه‌ای که وجود دارد آن است که می‌گویند فناوری می‌تواند به صورت بالقوه همه مشکلات اجتماعی را حل کند و تلاش می‌کنند که بیشتر بر زمان و مکان غلبه کنند و تلویزیون کاملا تعاملی بشود و مخاطب فعال شود و این فعال شدن چقدر اتفاق افتاده وقتی بحث می‌کنیم یک مقدار مشخص می‌شود آیا واقعا مخاطب فعال شده یا خودش احساس می‌کند که فعال شده؟
بحث انتقادی دیگر این است که وقتی شما از تلویزیون تعاملی استفاده می‌کنید، با هر کلیک خودتان را یک درجه بیشتر برای صاحب رسانه معرفی می‌کنید. بر اساس کلیک‌های شما مالک رسانه متوجه ذائقه‌ی شما نسبت به ژانرهای گوناگون (کمدی، درام، ترسناک و...) می‌شود و بر همین اساس برای شما برنامه‌ریزی کرده و بهتر می‌تواند بر شما به عنوان یک مخاطب نظارت و کنترل داشته باشد.
در دوره دوم سیستم‌های تعاملی در این دوره اتفاقی که می‌افتد، تعامل در توزیع و مصرف نیز ایجاد می‌شود و ادغام اینترنت و تلوزیون و همگرایی اتفاق افتاده و دو تعامل با افراد صورت می‌گیرد؛ یکی دسترسی به اطلاعات پس‌زمینه، مشاهده هم‌زمان بیش از یک برنامه، انتخاب ویژگی‌های مختلف نمایش مثل: نسبت ابعاد، زیرنویس، تبلیغات و... .
به طور کلی؛ تلویزیون تعاملی در ایران دو دسته هستند: یک دسته تلویزیون‌های IPTV به معنای تلویزیون‌های تعاملی که زیر نظر صدا و سیما هستند و دسته دوم vodها نام دارند که زیر نظر ساترا هستند. حالت ایده آلی که در ایران اتفاق افتاده vodها است که الان سیستم‌های تعاملی در آن اتفاق می‌افتد. یعنی جایی هست که انبوهی از برنامه آنجا ارائه شده شما خودتان از آنها هر موقع خواستید استفاده می‌کنید تعامل در توزیع و مصرف اتفاق افتاده و بازخورد هم می‌توانید به آن بدهید. مرحله سوم حالت متعالی تلویزیون تعاملی است که در ایران تقریبا چنین مدل‌هایی را نداریم و در نت فلیکس داریم. به طور کلی بشر هنوز نتوانسته تلویزیون تعاملی به وجود آورد که مخاطب در آن مشارکت داشته باشد. حال این که تولید محتوا واقعا اسمش تولید محتوا هست یا فرد خودش فکر می‌کند در تولید محتوا مشارکت داشته. واژه تعاملی در اصطلاح تلویزیون تعاملی به معنای یک ارتباط دوسویه است یعنی همانطور که تلویزیون و رسانه فعال برای مخاطبان عمل می‌کند و مخاطبان هم باید به همان ترتیب فعال باشد و با توجه به مطالب بیان شده، اقسام تلویزیون تعاملی که وجود دارد ما هیچ تعامل دوسویه‌ای نمی‌بینیم ولی تکنولوژی طوری طراحی شده که مخاطب منفعل است و هیچ کنش فعالی نسبت به محتوا ندارد و لذا به جای تلویزیون تعاملی تلویزیون تجسسی میتوان گفت چرا که بیشترین کارش کسب اطلاعات از زندگی افراد برای استفاده‌های مختلف است و به طور کلی این یک اتفاق فناورانه نیست بحث، بحث پول و قدرت رسانه است نه ساخت یک سرگرمی جهت بهره‌وری بهتر برای افراد.
در سبک زندگی اسلامی اصالت، توحید است و انسان نیاز مطلق به خدا دارد ولی در سبک زندگی غربی، محور بودن انسان و نیازهایش است. شهوت، قدرت، ثروت و... محور هستند. سبک زندگی اسلامی‌بر اساس فطرت و تربیت انسان است ولی سبک زندگی غربی با فطرت و تربیت هماهنگی ندارد و بیشتر بر غریزه انسان استوار هست. در سبک زندگی اسلامی حق خدا مهم است و انسان مکلف در برابر خدا و در برابر جامعه ولی آنجا خودمحور، فردگرا هست. در سبک زندگی اسلامی رعایت اعتدال و میانه روی توصیه شده در آنجا هر چیزی که دوست دارید و لذت و ثروت تا هر حدی که شخص خودش بخواهد هست. در سبک زندگی اسلامی انسان موجودی است که پیش خدا عزت دارد و خلیفه‌الله و جانشین خدا هست ولی آنجا اصالت نیاز انسان و لذات انسان است. از نظر معرفت‌شناسی در سبک زندگی اسلامی، پرهیز از تقلید، ایمان به مکتب اسلام و بهره‌گیری از ابزارهای لازم جهت ایجاد جامعه‌ای با تمدن اسلامی است ولی از نظر معرفت‌شناسی غربی، اولویت اول و تمام تلاش‌ها رسیدن به یک جامعه مدرن غربی است. در سبک زندگی اسلامی علاوه بر رفتار، نیات هم مهم است اما در سبک زندگی غربی رفتار است که مهم است.
شیوه‌های اثرگذاری رسانه بر مخاطب در سبک زندگی اسلامی رسانه
رسانه در جامعه دین‌محور مثل جامعه اسلامی، می‌تواند بهترین ابزار و فناوری باشد برای فریضه امر به معروف و نهی از منکر. رسانه می‌تواند معروف را معرفی و راه‌های رسیدن به آن معروف را به مخاطب معرفی بکند. رسانه در جامعه اسلامی‌باید به گونه‌ای عمل کند که فطرت انسان را بیدار کند و به مخاطب انگیزه کافی برای گزینش الگوهای مناسب با سبک زندگی دینی ببخشد. ولی در سبک زندگی غربی جذب مخاطب از راه پاس‌خگویی به امیال و لذت‌بخشی به آنها است و شعاری که در سبک زندگی غربی مطرح می‌شود مخاطب‌محوری و مشتری‌مداری است. ریشه این رویکرد در بینش سکولار و دنیاگرایانه هست.
ویژگی‌های تلویزیون تعاملی
- بالا بودن سرعت تولید در تلویزیون تعاملی
- پوشش نیازهای مخاطب تلویزیون تعاملی
- افزایش حجم تولید برنامه
- جدی بودن رقابت
- سریال‌محور هستند
- تحمیل مصرف بیشتر به مخاطب
- کاهش مرجعیت تلویزیون از زمانی که این vodها رونق گرفتند
- کاهش قاچاق فیلم به خاطر سهولت دسترسی
- تأثیرپذیری از منطق نظام سرمایه‌داری
- تمرکز بر محتوای سرگرم‌کننده
- ارزش یافتن محتوا
- تسهیل دسترسی
- تقویت سبک زندگی مورد علاقه مخاطب
- معنابخشی موقتی و شما مداوم از این سریال به سریال دیگر می‌روید
- بی‌حس شدن نسبت به تنوع محتوا
- فروکاستن انسان متعالی تلاش‌گر و پویا
- خداوارگی: وقتی مخاطب پای تلویزیون است و می‌داند مدام همه چیز تحت اختیار خودش است و در مدل‌های تلویزیون تعاملی که نقاط تصمیم‌گیری دارد و سرنوشت آن شخصیت را با انتخابی که می‌کنید خودتان تعیین می‌کنید.
- حاکمیت اندیشه اومانیستی
- نامنظم شدن ساعات مصرف
- از دست دادن مدیریت زمان
- تأثیر بر ارزش‌های مخاطب
- تنزل ارزش‌های انسانی به سلایق فردی
- تأثیر بر اندیشه مخاطب
- تغییر ساختار خانواده
- تأثیر بر نحوه تعامل با خانواده
- تشدید و تضعیف روندهای جامعه
- تبدیل فرد به شهروند و ما با فردی که به عنوان بنده و عبد خدا هست یا فردی از امت اسلامی هست کار نداریم یک شهروندی است که دنبال تأمین نیازهای خودش است.
- تحت تأثیر قرار دادن حوزه تعلقات انسان
- شناسایی بیشتر مخاطب
- تمایل به برخورداری از خدمات شرکت
- احساس در اختیار داشتن آنچه تماشا می‌کنید
- و...
کارکرد اصلی تلویزیون تعاملی گسترش اوقات فراغت، ترویج مصرف‌گرایی و فردگرایی و لذت‌جویی است. در این رسانه بیشتر به غریزه و لذت تأکید می‌شود. کاملا بر اساس مبانی انسان‌مداری هست، یعنی سبک زندگی غربی که مصادیقی همچون الگوی مصرف، اوقات فراغت، الگوهای فرهنگی بر مبنای انسان‌مداری است. همچنین تنوع‌طلبی و مصرف‌گرایی ترویج می‌شود و گسترش اوقات فراغت از اهمیت به خصوصی برخوردار می‌شود. در اینجا، تکثر محتوا و مطلق‌گرایی و مصلحت‌گرایی که در اسلام توصیه می،شود وجود ندارد. تنوع محتوا باعث نسبی‌گرایی می‌شود و احساس خودآوارگی شاید به انسان دست بدهد در این رسانه. مخاطب تبدیل به شهروندی می‌شود که یک سری فردمحوری و تأکید بر حقوق فردی و تقدم آنها بر حقوق اجتماعی در اینجا بشود از آن نتیجه گرفت.